24 снежня спаўняецца 225 гадоў з дня нараджэння класіка сусветнай літаратуры Адама Міцкевіча
Сёньня 225 год таму нарадзіўся выбітны беларускі паэт, класік светавой літаратуры Адам Міцкевіч (Adam Mickiewicz). Яго творы перакладзены на больш чым на 30 моў свету, ягоная біяграфія і творчасць шчыльна звязаныя з беларускай зямлёй. Памяць пра поэта ўвекавечана ў многіх краінах, асабліва ў Польшчы, дзе шануюць, як найвялікшага паэта эпохі рамантызму. Адам Міцкевіч не толькі паэт, але і палітычны дзеяч, публіцыст, перакладчык, філосаф, рэлігійны дзеяч, вайсковец, акадэмічны педагог.
Адам нарадзіўся ў Навагрудскім павеце (цяпер Баранавіцкі раён Беларусі) у вёсцы Завоссе 24 снежня 1798 года. Яго бацькі, Мікалай і Барбара Міцкевічы, паходзілі са збяднелай беларускай шляхты. Ён быў другім з пяці сыноў. Праз два гады пасьля нараджэння хлопчыка сям’я пераехала ў Навагрудак, але ў Завоссе працягвала вяртацца, найчасцей летам.
Першую адукацыю будучый паэт атрымаў у новагрудзкай дамініканскай школе. Пасьля сканчэння школы у верасні 1815 года Адам Міцкевіч паступіў на Віленскі ўніверсітэт. Спачатку ён выучаў фізіку і матэматыку, а потым перавёўся на гісторыка-філялягічны факультэт. Ва ўніверсітэцкай атмасферы таго часу асабліва моцныя былі патрыятычныя настроі і і мары пра незалежнасць Беларусі ад Расійскай імперыі. Разам з аднадумцамі Адам Міцкевіч стварыў тайнае аб’яднанне патрыятычнай моладзі — філяматаў. Спачатку гэта таварыства пастаўляла культурна-асветніцкія мэты, а пазней ўсталявала сувязі з будучымі дэкалябрамі.
Паэтычны талант Адама Міцкевіча выявіўся яшчэ ў школе, але перыядам інтэнсіўнай літаратурнай навукі сталі 1817-1819 гады, звязаныя з пачаткам яго падпольнай дзейнасці в філяматах. Першае друкаванае выданне твора Адама Міцкевіча «Гарадская зіма» з’явілася ў 1818 годзе.
Падчас летніх канікулаў адзін з універсітэцкіх сяброў пазнаёміў Адама з сваёй сваячкай Марылей Верашчак, якая жыла ў Тугановічах. Марыля была неардынарнай дзяўчынай: грала на фартэпіяна, любіла спяваць, вывучала французскую мову і выдатна ведала захаднееўрапейскую рамантычную паэзію. Развілася вялізарнае і чыстае каханне, якое абудзіла ў Міцкевічы сапраўднага паэта. Сваімі самыме лірычныя вершы Адам Міцкевіч прысвяціў Марыле.
Адам і Марыля часта гулялі ў калявідах і хадзілі на Свіцязь. Падчас такіх працяглых працяжэнь мясцовы рыбак расказваў моладзі цікавыя легенды пра русалак, якія выходзяць з возера і прывабляюць сваёй прыгажунай моладзь. Тады Міцкевіч дазнаўся пра горад Свіцязь, які адзін раз адышоў пад зямлю, і на яго месцы па яго словах з’явілася возера. Гэта азначыла нараджэнне балад «Свіцязь», «Свіцязянка», якія увайшлі ў першы том твораў поэта «Балады і рамансы».
Паездкі да Марылі працягваліся з года ў год, аднак бацькі Марылі лічылі, што Адам не годзіцца на мужчыну для іх дачкі. Таму Марылю выдалі за шляхціча. З марай звязаны ў творчасці Адама Міцкевіча цэлая гамма адчуванняў, яна засталася для поэта музай на ўсё жыццё.
У 1819 годзе Міцкевіч скончыў універсітэт і атрымаў напрамак у Коўпенскую гімназію. Тут ён вучыў лацінскую мову, але педагагічная дзейнасць не прыносіла яму задавальнення. У гэты час з’явілася яго вядомая «Ода да маладосці», якую можна назваць маніфестам вольнаадкрываючай моладзі. Аднадушна з маніфестамі, Адам Міцкевіч напісаў цэлы цыкл рамантычных балад, які ў 1822 годзе ўвайшоў у першы том яго твораў. Сярод вершаў цыклу ёсць такія вядомыя, як «Люблю я!», «Рамантыка», «Рыбка».
У 1823 годзе Міцкевіч пераехаў у Вільню. Тут ён стварыў сваю вядомую поэму «Гражына», у якой ажывае гісторыя Беларусі і Літвы. У Вільні Адам Міцкевіч пачаў шматгадовую працу над сваім самым філасофскім творам — поэмай «Дзяды».
У той час улады прыйшлі на след таемных аб’яднанняў. Найбольш актыўных філяматаў і філарэтаў адпраўлі ў зняволенне, а каго дадому пад паліцейскі нагляд. Для Міцкевіча зняволенне выглядала гонаровым. Ен пачаў падарожнічаць: Пецярбург, Адэса, Крым, Масква, зноў Пецярбург. Наведванне салона абранай фартепіяністкі Марыі Шыманоўскай, сустрэчы з Пушкіным і Вязэмскім, Рылеевым і Бестужэвым. Асабліва цесным быў сяброўства Адама Міцкевіча з Аляксандром Пушкіным.
Міцкевіч застаўся непахісным літаратурным і маральным аўтарытэтам, знаходзячыся далёка ад роднай зямлі, у эміграцыі. Яго творы прывозілі ў Беларусь і распаўсюджвалі нелегальна. Яны выхоўвалі патрыятычныя адчуваньні ў прыхільнікаў і чальцоў філяматаў і філарэтаў, удзельнікаў паўстанняў 1831 і 1863 гадоў, фарміравалі мастацкія густы моладзі.
Адам Міцкевіч жыў у Нямеччыне, Швейцарыі, Італіі. У 1832 годзе ён прыехаў жыць ў Парыж, тут напісаў адно з самых вядомых сваіх твораў — поэму «Пан Тадэвуш», якая стала гімнам роднай беларускай зямлі і яе народу. У 1834 годзе Адам Міцкевіч ажаніўся на дачцы вядомай польскай фартепіяністкі і кампазітара Марыі Шыманоўскай — Целіне.
Жонка народзіла Міцкевічу шэсць дзяцей: дачак Марылю і Хелену, а таксама сыноў — Юзафа, Аляксандра, Яна і Уладзіслава. Сын Уладзіслав стаў даследчыкам жыцця і творчасці свайго бацькі. Жонка памерла ў вясной 1855 года.
Пасля смерці жонкі ён паехаў з Парыжа ў Канстанцінопаль. Ужо на восени 1855 года, на пяцьдесят восьмым годзе жыцця Адам Міцкевіч памёр. Па адной з версій, у час эпідэміі ён захворэў на халеру. Па іншай (непацьверджанай) версіі, Адама Міцкевіча атруцілі рассейцы.
Паэт быў пахаваны на парыжскім кладбішчы Монмарансі, а ў 1890 годзе прапранаваныя Міцкевічам звезды перавезеныя з Парыжа ў Кракаў і змешчаныя ў саркофаг у Вавельскім саборы.
На Беларусі імя Адама Міцкевіча ў многіх гарадах даюць назвамі вуліц. У Навагрудку адкрыты Дом-музей паэта, на гарадской Замкавай гары ў яго гонар насыпаны мемарыяльны курган, а ў вёсцы Завоссе ўстаноўлены абеліск і знаходзіцца музей-усадьба.
У межах святкавання 225-годдзя Адама Міцкевіча ў Навагрудку ў скверы Адама Міцкевіча, побач з дубам, пасаджаным у гонар 200-годдзя поэта, адкрыты новы арт-аб’ект «Я шчасце цяпер ужо ў той кнізе шукаю…». Гэта кніга, створаная з метала на новагрудскім прадпрыемстве, на адной старонцы портрэт вялікага паэта, а на іншай — яго геніальныя радкі.